Prins Alexander enige jaren voordat hij, door het overlijden van zijn broer, kroonprins werd

Prins Alexander (Den Haag, 1851 – Den Haag, 1884) was de derde zoon van koning Willem III. Vanaf 1879 was hij kroonprins der Nederlanden. Hij was een ontwikkelde en scherpzinnige man die, in tegenstelling tot zijn vader, tegen tegenspraak kon.

Foto Gemeentearchief Den Haag

Zijn vader en moeder leefden gescheiden, de geboorte van Alexander was het resultaat van een tijdelijke verzoening na het overlijden van hun tweede kind. Omdat hij als kind ziekelijk en lelijk was achtte zijn vader het geen bezwaar hem onder de vleugels van zijn moeder te laten. Zij voedde hem thuis  liberaal op, later studeerde hij in Leiden. Diverse pogingen een prinses te trouwen mislukten.

Hij hechte zeer aan zijn moeder en oudere broer, en trok zich vereenzaamd terug in zijn paleisje aan de Kneuterdijk na hun beider overlijden (in 1877 en 1879).

Foto Atlas van Stolk

Daar laat hij zijn volle baard staan en ontving de enkele bezoeker in zijn badjas omdat kleding hem teveel knelde. Zo nu en dan verweert hij zich tegen kritiek middels een ingezonden brief aan de kranten, en twee brochures, iets wat in die tijd zeer opmerkelijk was.

Alexander’s sterfbed in het paleis aan de Kneuterdijk, 1884 (foto door H.W. Wollrabe), Gemeentearchief Den Haag)

Idem (Atlas van Stolk)

Op 21 juni 1884 sterft hij aan tyfus. Willem III weigert zijn vakantie in Dutsland te onderbreken en komt pas op 15 juli terug naar Nederland. Een maand later laat hij de bezittingen van Alexander openbaar veilen.

De begrafenisstoet op de Grote Markt in Delft, 17 juli 1884.

Carte de visite (CDV)

Prins Willem (Den Haag, 1840 – Parijs, 1879) was vanaf 1849 kroonprins der Nederlanden. Hij was een koppige en tegendraadse leerling. Na zijn 18e verjaardig nam hij zitting in de Raad van State en was hij een veelgeziene figuur, die enthousiast aan het uitgaansleven deelnam. Tegelijkertijd had hij deel aan de representatieve taken van het vorstenhuis. Hij was opperbevelhebber van het leger bij de mobilisatie van 1870-1871.

Carte de visite (CDV)

Hij wilde trouwen met gravin Mathilde van Limburg Stirum. Zijn vader weigerde Willem’s huwelijksplannen echter goed te keuren, waarna hij zich in het nachtleven van Parijs stortte.

Carte de visite (CDV)

Hij geeft zich over aan drank, dans, gokken en vrouwen, vaak samen met de latere Engelse koning Edward VII.

De kroonprins in zijn Parijse jaren

Eind mei werd de prins ziek. Zijn adjudant zocht hem nog op in Parijs, maar verder zaten alleen zijn broer Alexander en prinses Mathilde Bonaparte, een nicht van zijn moeder Sophie, aan zijn ziekbed.

De prins op zijn sterfbed (in de eetzaal van het paleis aan de Kneuterdijk), juni 1879 (Gemeentearchief Den Haag)

Op 11 juni overleed de prins, volkonen berooid, aan een combinatie van pleuritus, bronchitus en longontsteking.

Begrafennisstoet te Delft, 26 juni 1879.

Per trein wordt zijn lichaam naar Nederland vervoerd, begeleid door zijn huilende broer Alexander. Na te zijn opgebaard in Den Haag wordt hij begraven te Delft.

Update februari 2014 (met dank aan Wouter Korst):

Carte de visite (CDV)

Koningin Sophie (Stuttgart, 1818 – Den Haag. 1877) was de tweede dochter van de koning Wilhelm I van Württemberg en grootvorstin Catharina Paulowna van Rusland. Ze trouwde in 1839 met de latere koning Willem III. Van 1849 tot 1877 was ze koningin der Nederlanden.

Carte de visite (CDV)

Ze had een moeizame relatie met haar schoonmoeder Anna Paulowna, die tevens haar tante was. Ook haar huwelijk met Willem verliep erg moeizaam. Ze was erg geïnteresseerd in cultuur en politiek, zaken die haar man nauwelijks interesseerden.

Laatse portretfoto van koningin Sophie (Gemeentearchief Den Haag)

Koningin Sophie overleed op 58-jarige leeftijd op paleis Huis ten Bosch. Een hart- en leverkwaal hadden haar lichaam gesloopt. Conform haar wens werd zij in haar trouwjurk gehuld, omdat volgens eigen zeggen haar leven al geëindigd was op haar trouwdag.

De in haar bruidsjapon opgebaarde koningin Sophie in de groene salon van Huis ten Bosch, 1877 (foto door De La Vieter & Cie, Gemeentearchief Den Haag)

De fotografie werd gebruikt in de rouwcultus rondom de koninklijke familie: van de foto van Sophie op haar sterfbed kon het grote publiek afdrukken kopen. ‘Men had haar op een divan gelegd, precies zoals zij het zelf gewenst had, gekleed in witte zijde en bedekt met een sluier van witte tule. Witte bloemen lagen over haar heen gestrooid.’

Bron: ‘Vorstelijk begraven en gedenken, Funeraire geschiedenis van het huis oranje-Nassau’,  Cees van Raak 2003.

biografie

Carte de visite (CDV)

Willem III (Brussel, 1817 – Apeldoorn, 1890) was koning van 1849 tot zijn dood in 1890.

Koning Willem III omstreeks 1865 (foto R. Severin, Den Haag)

Koning Willem III in 1875 (Gemeentearchief Den Haag).

Uitsnede van een CDV

Na zijn dood werd met gips een afdruk van zijn hoofd gemaakt. Dit levensechte afgietsel werd koningin Emma in bewaring gegeven bij het Rijksmuseum met de bepaling dat haar dochter het nooit zou mogen zien. Begin jaren 90 is het weer tevoorschijn gekomen.

Dodenmasker koning Willem III (foto E. Boeijinga, Paleis Het Loo)

Foto van prins Alexander met hoge hoed en geweer, 1846. Deze daguerreotypie (daguerreotype) is, met de afbeelding van prins Maurits & Willem,  waarschijnlijk de oudste foto van leden van het Koninklijk Huis (Koninklijk Huisarchief).

De tekenaar C. Bentinck heeft een tekening naar dit daguerreotypie portret van Prins Alexander gemaakt, die vervolgens door J.D. Steuerwald is gelithografeerd.

Litho door J.D. Steuerwald naar C. Bentinck naar bovenstaande daguerreotypie (NB daguerreotypieën laten altijd het onderwerp van de foto in spiegelbeeld zien)

Prins Alexander (Soestdijk, 1818 – Funchal, Madeira, 1848) was de tweede zoon van koning Willem II. Hij was de lievelingszoon van zijn ouders omdat zij hem stabieler achtten dan zijn oudere broer. Hij diende als luitenant-generaal en inspecteur der cavalerie.

schilderij

Toen hij in 1830 in noodweer per koets naar Den Haag reed werd de weg in het Haagse Bos versperd door omgewaaide bomen en ging hij te voet verder. Hij werd geraakt door vallende takken en  moest bewusteloos naar Huis ten Bosch gedragen worden. Sindsdien sukkelde hij met zijn gezondheid. In 1840 werd tuberculose bij hem geconstateerd en ging hij ter verpleging vanwege het klimaat naar het eiland Madeira, waar hij in 1848 stierf.

Gezicht op Funchal, Madeira, 1848. Potloodtekening van Victor baron de Constant Rebecque, chef van de staf van prins Alexander.

De enige foto van de koningin, genomen in 1855/1856 in Sint Petersburg tijdens haar reis naar Rusland vanwege de inhuldiging van haar neef Alexander tot tsaar (collectie Koninklijk Huisarchief).

Anna Paulowna (Sint Petersburg, 1795 – Den Haag, 1865) was de dochter van tsaar Paul I (Paulowna betekent ‘dochter van Paul’), en de zus van tsaar Alexander I. In 1809 deed Keizer Napoleon een huwelijksaanzoek, het werd wegens haar jeugdige leeftijd afgewezen. In 1816 trouwde ze met de latere koning Willem II. In 1840 werd ze koningin der Nederlanden.

Carte de visite (CDV)

Na het overlijden van Willem in 1849 bracht ze haar dagen voornamelijk op paleis Soestdijk en op het Haagse buitenverblijf Buitenrust (inmiddels afgebroken, daar staat nu het Vredespaleis) door.

Zitkamer van Anna Paulowna zoals deze er omstreeks 1870 moet hebben uitgezien (foto ca. 1930)

Anna Paulowna toen ze nog Prinses van Oranje was

Daar deed ze veel aan liefdadigheid.

De koningin-weduwe bezoekt omstreeks 1850 een door haar opgericht naaischooltje in Scheveningen (naar een houtgravure door F. Becker in het rouwnummer van de Hollandsche Illustratie, 1865)

Zo richtte ze in Scheveningen een werkschool op voor behoeftige meisjes. De meisjes leerden er naaien en mochten een deel van het naaiwerk houden, de rest werd uitgedeeld aan arme Scheveningse gezinnen. Anna woonde altijd de opening en sluiting van het schoolseizoen bij.

De rouwstoet op de Scheveningseweg, 17 maart 1865 (naar een houtgravure in het Nederlands Magazijn, 1865)

Ze stierf op 1 maart 1865. De rouwstoet trok veel bekijks.

.

---

.

Ten behoeve van de tentoonstelling ‘Royal Class’ deze zomer in het Utrechtse Spoorwegmuseum (15/4-5/9) wordt door decorbouwer Dirk Kloosterboer in Purmerend de koninklijke wagon van Anna Paulowna nagebouwd.

Replica van het rijtuig van Anna Paulowna (foto S. Careman, AD 26-2-2010)

Het salonrijtuig werd oorspronkelijk in 1864 door de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij gebouwd. Anna heeft er nooit ingezeten, vlak voor het gereedkomen werd ze ziek. Prins Frederik heeft wel vaak met de wagon gereisd.

Aankomst van de Koninklijke familie op het paleis-perron van het Loo in 1887 (Koninklijk Huisarchief)

Op dit moment dateert het oudste koninklijke treinstel in het Spoorwegmuseum uit de jaren 50 van de vorige eeuw, alle voorgaande rijtuigen zijn verloren gegaan.

Portret van Prins Frederik ca. 1880 (foto Hermann Koch, Neuwied)

Prins Frederik (Berlijn, 1797 – Wassenaar, 1881) was de tweede zoon van koning Willem I. De in ballingschap geboren prins kreeg onder meer onderwijs bij Von Clausewitz, de beroemde strateeg. Hij streed mee in diverse veldslagen tegen Napoleon, en stond met zijn broer aan het hoofd van het Nederlandse leger tijdens de Belgische opstand. Als een bedachtzaam man stond hij bekend als de vredesstichter van de familie; hij bemiddelde bij de diverse familieruzies.

Prins Frederik, foto ca. 1865 (Fürstlich Wiedische Rentkammer)

Met de erfenis van zijn moeder kocht hij landgoederen in Wassenaar, waaronder De Horsten, het huidige verblijf van Willem-Alexander en Maxima.

Prins Frederik met kleinkinderen; v.l.n.r. de prinsen Victor, Willem en Frederik van Wied,  kinderen van zijn jongste dochter prinses Marie (foto J.L. de Lavieter, Den Haag)

Prins Maurits (links) & Prins Willem omstreeks 1846. Deze foto is waarschijnlijk gemaakt van een daguerreotypie (daguerreotype). Samen met de afbeelding van prins Alexander is dit waarschijnlijk de oudste foto van leden van het Koninklijk Huis (Koninklijk Huisarchief).

Prins Maurits (Den Haag, 1843 – Den haag, 1850) was de tweede zoon van koning Willem III. Eind mei 1850 kreeg hij last van een hersenvliesontsteking. Zijn ouders hebben heftige ruzies over de te raadplegen artsen. Op 4 juni 1850 overlijdt de prins.

Prins Maurits op een uitsnede van een schilderij uit juni 1847 van Nicolaas Pieneman.

Koningin Sophie is ontroosbaar: ‘Mijn kind is dood. Zelf heb ik de oogjes dichtgedrukt. Al wat me op deze aarde nog restte aan hoop en vreugde is voor altijd weg… Ik hoop dat ik gauw mag sterven. Iedere dag neemt mijn ellende toe. Ieder gezicht dat ik moet zien is me een marteling; onafgebroken heb ik het spitse gezichtje van mijn stervende kind voor ogen, hoe hij me smeekte hem te helpen, terwijl er geen enkele hulp mogelijk was…’ Bron: ‘Een Vreemdelinge in Den Haag, Uit de brieven van Koningin Sophie’ – Hella Haasse 1984.

miniatuur

Foto ca. 1850.

Prinses Marianne (Berlijn, 1810 – Reinhartshausen, 1883) was een dochter van koning Willem I. Ze moest trouwen met haar neef, Albert van Pruisen. In 1845 verliet ze haar man en ging ze in Voorburg samenwonen met haar koetsier.

foto omstreeks 1875.

Als hobby componeerde ze marsen.

De prinses op haar doodsbed.

Koning Willem II als Prins van Oranje, miniatuur (Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau)

Koning Willem II (Den Haag,  1792 – Tilburg 1849), Koning der Nederlanden van 1840 tot 1849. Hij studeerde in Oxford en ging daarna met de geallieerde troepen meevechten tegen Napoleon, eerst in Spanje, en later in de slagen bij Quatre-Bras en Waterloo. Bij de eerstgenoemde slag, die twee dagen voor de beroemde slag bij Waterloo plaats vond, sneuvelde Willems favoriete paard Wexy. Dit paard is later opgezet en staat nu in de Koninklijke Stallen in Den Haag. Ook voerde Willem met zijn broer de troepen aan tijdens de Belgische veldtochten, waarbij hij kwartier maakte in Tilburg.

Het dodenmasker van koning Willem II (foto R. Mulder, Paleis Het Loo)

Hij gokte veel en liet zijn vrouw na zijn dood achter met grote schulden. Zij voldeed deze door een groot deel van hun kunstcollectie (met diverse Rembrandts) te verkopen aan Rusland, waar haar broer de tsaar was. Dit vormde de basis voor de beroemde Hermitage. Een deel is sinds kort weer in Amsterdam te bezichtigen in de dependance van de Hermitage aldaar.

---

Prinses Charlotte (1796-1817) was het enige kind van de Engelse koning George IV. In december 1813 werd de verloving van Charlotte met kroonprins Willem bekend gemaakt. In maart 1814 werd er een verdrag gesloten over de opvolging door de eventuele kinderen van Willem en Charlotte: de oudste zoon zou koning van Engeland worden, de jongere zoon zou koning van Nederland worden. Indien er enkel één zoon zou zijn dan zou prins Frederik, Willem’s broer, in aanmerking komen voor de Nederlandse troon.

Maar Charlotte stond bekend om haar wispelturigheid. Het idee voor langere tijd op het continent te moeten vertoeven stond haar niet aan. In juni 1814 schreef zij Willem dat ze de verloving beschouwde als zijnde ‘to be totally and for ever at an end’. De hele affaire was voer voor de Engelse cartoonisten.

Nasleep: In 1816 trouwde Charlotte met prins Leopold. In 1817 stierf ze één dag nadat ze het leven had geschonken aan een zoontje dat slechts een paar uur leefde. Dit veroorzaakte een grote schok, te vergelijken met de rouw na de dood van Prins Diana. De verloskundige pleegde zelfs zelfmoord. Er was nu geen Engelse troonsopvolger meer, de broers van koning George gingen naarstig op zoek naar jonge bruiden, uiteindelijk leverde dat de later beroemde koningin Victoria op. Leopold mocht later, als goedmakertje, de 1^e koning van België worden. En Willem, die trouwde in 1816 met Anna Paulowna, zus van de Tsaar van Rusland, een der machtigste mannen in Europa. Een huwelijksaanzoek van keizer Napoleon aan Anna was eerder afgewezen, dus zo slecht trof Willem het uiteindelijk niet. Ze kregen 5 kinderen.

Plaquette voor Ernst Casimir in de Nieuwe Kerk te Delft (foto D.T. van der Leek)

Prins Ernst Casimir (1822) werd op 21 mei 1822 op Paleis Soestdijk geboren. Hij was de 4^e zoon van koning Willem II. Hij leed aan een waterhoofd en stierf op 22 oktober in Brussel.

Aquarel.

Prinses Paulina (Berlijn, 1800 – Freienwalde, 1806) was de oudste dochter van koning Willem I. Ze werd in Berlijn geboren toen haar ouders daar in ballingschap verbleven. 

Vanaf 1803 woonde ze met haar familie in het Duitse Nassau. Haar grootouders woonden daar ook; de ex-stadhouder Willem V kon het goed met haar vinden.

In 1806 moest men op de vlucht voor de Fransen. De familie verhuisde naar Koningsbergen (Pruisen). Pauline werd ziek en overleed onderweg. In alle haast werd ze in Duitsland begraven, in 1911 is haar lichaam naar de grafkelder in delft overgebracht.

De sarcofaag die in 1813 op de oorspronkelijke plek van haar graf werd aangebracht; op het landgoed Freienwalde bij Berlijn (Koninklijk Huisarchief)

Prinses Sophie, groothertogin van Saksen-Weimar. Haar juwelen waren hoofdzakelijk afkomstig van haar moeder, koningin Anna Paulowna. Foto Louis Held, Weimar.

Prinses Sophie (Den Haag, 1824 – Weimar, 1897) was de enige dochter van Willem II en Anna Paulowna. In 1842 trouwt ze met haar neef erfgroothertog Karel (Carl) Alexander van Saksen-Weimar-Eisenach. Ze kregen 4 kinderen.

Groothertogin Sophie omstreeks 1876 (foto Abdullah Frères, Constantinopel). Haar oudste dochter woonde toen in Constantinopel, waar haar man Duits gezant was

Ze stond bekend om haar liberale opvattingen en adviseerde hierin haar schoonvader groothertog Carl Friedrich en haar vader koning Willem II in staatkundige kwesties tijdens het revolutiejaar 1848. Ze had grote belangstelling voor muziek en letterkunde, en erfde de archieven van de schrijvers  Goethe in 1885 en Von Schiller in 1889. Na het overlijden van koning Willem III werd ze kroonprinses; mocht Wilhelmina komen te overlijden dan was prinses Sophie koningin geworden. Als politie ervaren vrouw was ze was een belangrijke steun voor de onervaren regentes Emma en de jonge koningin Wilhelmina.

Groothertogin Sophie omstreeks 1860 (foto Iconografisch Bureau)

biografie

Prins Hendrik in 1878 (foto door Th. Prümm, Berlijn) (Gemeentearchief Den Haag)

Prins Hendrik (Soestdijk, 1820 – Walferdange, Luxemburg, 1879) was de derde zoon van Willem II en Anna Paulowna. Hij had een lange carrière in de marine en werd daarom ook wel ‘De Zeevaarder’ genoemd. Vanaf 1850 was hij de ‘stadhouder’ (bestuurder) van het Groothertogdom Luxemburg, dat toentertijd in het bezit was van koning Willem III.

Prins Hendrik omstreeks 1860 als luitenant-admiraal met zeekijker (Gemeentearchief Den Haag)

Hij werd geboren op paleis Soestdijk, en heeft daar ook later, vanaf 1865 nog gewoond.

Carte de visite (CDV)

Zijn huwelijk met Amalia van Saksen bleef kinderloos. Omdat de familie met uitsterven werd bedreigd trouwde hij na het overlijden van zijn vrouw in 1878 met zijn achternicht, de veel jongere Maria van Pruisen. Hij overleed echter reeds 5 maanden later kinderloos aan de complicaties van een, tijdens een bezoek aan een ziekenhuis opgelopen, mazeleninfectie.

Prinses Amalia omstreeks 1865 (Koninklijk Huis Archief)

Prinses Amalia van Saksen-Weimar-Eisenach (Gent, 1830 – Walferdange, Luxemburg, 1872) was de eerste vrouw van prins Hendrik. Ze ontmoette de prins op Madeira, waar Hendrik zijn zieke broer Alexander vergezelde. Ze trouwden in 1853 en gingen in Luxemburg wonen. Ze overleed kinderloos in 1872.

Foto van prinses Amalia omstreeks 1853 (Gemeentearchief Den Haag)

De prinses hield zich bezig met liefdadigheidswerk en steunde de restauraties van diverse monumenten. Ze introduceerde in Nederland het werk van de opvoedingsdeskundige Friedrich Fröbel; oprichter van de eerste kleuterscholen, waar hij de kinderen creatief liet bezig zijn (‘freubelen’).

Prinses Amalia omstreeks 1860 (Koninklijk Huisarchief)

Amalia’s moeder Ida was de zus van koningin Adelheid van Engeland. Haar vader was Karl Bernhard, de hertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Hij diende als generaal in het Nederlandse leger en nam ondermeer deel aan de slagen bij Quatre-Bras en Waterloo en de Tiendaagse Veldtocht. Hij had 4 zoons en 4 dochters, zijn 3e dochter Amalia werd in 1830 in Gent geboren toen hij commandeerde over Oost-Vlaanderen.

Jeugdfoto prinses Amalia (Gemeentearchief Den haag)

biografie